De Indonesië reis
Een queeste naar indonesische schaduwen.. ONDER CONSTRUCTIE
Introductie:
Dit is een verslag van de drie maanden lange reis die ik op 8 januari 2025 begon naar Indonesië. Het eilandenrijk waar mijn moeder, oma en overgrootmoeder geboren zijn.
De reis werd onder andere een zoektocht naar de herkomst van mijn eigen schaduwkanten, of althans een deel daarvan. Maar ook een ontmoeting met zoveel schoonheid, warmte en vuur. Ik hervond er ook een essentie van kunst die ik altijd voelde, maar die de laatste jaren soms kwijtraakte in de wirwar van regels, wetten en commercie hier in Nederland. Ik sloot waardevolle nieuwe vriendschappen, ontmoette tientallen familieleden, zag magische voorstellingen, hoorde bizarre en rijke muziek, at de meest ongelooflijke gerechten en vruchten, hoorde en zag dieren die ik nooit eerder hoorde..
Het eerste deel van de reis ging naar Yogya waar ik me volledig in de Javaanse gamelan en Wayang liet onderdompelen door de mensen van de makersplek Komunitas Gayam 16. Het tweede deel van de reis ondernam ik met mijn zus in Jakarta, waar we onze familie ontmoetten en een tocht maakten langs de plaatsen waar onze moeder, oma en overgrootoma verbleven. Het derde deel vond plaats in Bali waar ik Balinese rituelen bezocht en Gamelan meester Dewa Alit leerde kennen..
Deze reis werd mede mogelijk gemaakt door een werkbeurs van het FPK en de Marinus Plantema Foundation.
Wat er aan vooraf ging..
Interview met tante Dati
Samen met mijn zus Sonja interviewen we Tante Dati, de zus van mijn Oma. Ze vertelt beeldend en vol vuur over haar vader die tijgerjager was op Sumatra, over het jappenkamp, over mijn oma die zich moest verstoppen voor het geweld, maar ook over haar ondeugende streken en liefdes.. dit zou deel worden van het verhaal dat ik in ndonesië zou gaan onderzoeken..
Polaroids van familieleden
Eten met de familie
Tijdens het eten vertellen mijn tantes, de eerste generatie Indo’s uit Indonesië hun verhalen.
Wat er nog meer aan vooraf ging…..
Met mime speler Nathalie Smoor maakte ik de voorstelling We are Shadows Searching. Een muziektheatervoorstelling met en over onze schaduwen in de breedste zin van het woord. We onderzochten onze eigen roots, associeerden vrij op de Gamelan en Wayang dans.
In de voorstelling ontstond dit verhaal dat ik meenam naar Yogyakarta;
Ooit droomde ik dat ik in de spiegel keek en mijn eigen ogen naar mij zag staren,
mijn pupillen werden groter en begonnen te dansen, ze dansten naar het verleden over land en over zee..
De pupillen reisden via de ogen van tijgers over bulderende vulkanen dwars door hoge vuurfonteinen..
Via oorlogen, pijn en schaamte kwamen ze terecht in de ogen van een Nyai die zich waste in de Sangai..
Ze keek in het water en zag haar ogen naar zich staren. Haar pupillen werden groter en begonnen te dansen, ze dansten naar de toekomst dwars door het snel stromende water van de rivier..
Eenmaal weer terug in de spiegel keken ze naar mij, nog waterig van de rivier, huilend..
Link naar We are Shadows pagina
1st stop; Jogja, Gayam 16
In Jogja ontmoette ik Putri, een gepassioneerde Balinese danseres die zich volledig toelegt op het behouden, vernieuwen en eren van de Javaanse Gamelan. Het platform Komunitas Gayam 16 werd door haar vader, een hippe gamelanvernieuwer die als een van de eersten Gamelan met electronica mixte in de 70’s opgericht. Het is een plek waar gamelanliefhebbers bij elkaar komen als een warme familie. Opgevangen door deze warme nieuwe familie begon mijn muzikale reis…
Meer over Gayam kan je vinden op: https://www.instagram.com/komunitasgayam16/
Ontmoeting met Ali Nursotya N, regisseur, choreograaf, danser.
Het concept multi-disciplinair theater bestaat op alle eilanden van Indonesië zo lang men zich kan herinneren. Het is altijd zo geweest. Met regisseur Ali Nursotya N sprak ik back stage bij het Kraton in Jogja over het maakproces. Een gamelan componist schrijft zijn muziek op basis van de door Ali bedachte scenes, het orkest studeert de muziek en samen met de dansers en de spelers maken ze de choreografie op de vloer. Alle disciplines voegen zich naar elkaar en BENG de voorstelling van ongeveer 1,5 uur staat in minder dan twee weken!! Met een 25 koppig orkest, zo’n 15 dansers 5 zangers en een aantal acteurs.
Meer over ALi kan je vinden op zijn instagram pagina: https://www.instagram.com/a_lie_akoh?igsh=NDNqZXQ4Mzk0OGp3
Wayang Dance performance in Kraton
Vaak klinken drie tekstlagen door elkaar; gezongen tekst als een soort meta-laag, gesproken dialogen op de vloer en een verteller.
Wajang Kulit
Hier volgde ik Wajang Kulit introductie lessen bij Rahmat, een jonge Dalang. Dalang betekent alwetende. Een Dalang bespeelt de poppen, schrijft het script, drukt de karakters uit, geeft cues aan het Gamelan orchestra en geeft zelfs het tempo, soms met een klopper tussen zijn tenen als zijn handen al bezig zijn.
Wayang Kulit lessen
Zang
De Dalang zingt ook gamelan, hier wordt hij begeleid door mas Sudaryanto op de gendèr.
Dialoog
De Dalang schrijft en spreekt alle dialogen en geeft verschillende stemmen aan de personages.
Poppenspel
Er zijn verschillende technieken om poppen met verschillende groottes te bespelen, hun bewegingen corresponderen met de karakters.
Wayang Kulit voorstellingen
Wayang Kulit tijdens een bruilfoft
Wayang Kulit performance voor een bruiloft. Van 20.00 tot 03.00 duurde deze voorstelling, slechts een half uurtje onderbroken door twee stand-up comedians die de oude Ramajana verhalen vertalen naar de actualiteit, waarbij iedereen op de grond ligt van het lachen. Daarna gaat de Dalang weer verder met het epos, en al die tijd speelt het gamelanorkest met volle concentratie en beweegt het mee met het verhaal. De musici roken ondertussen kretek sigaretten en gooien aanstekers naar elkaar zonder ook maar een seconde afgeleid te zijn.
Wayang Kulit festival I
Dit is eigenlijk de achterkant van de voorstelling. Aan de voorkant zijn alleen de schaduwen te zien. De Dalang is alleen maar met de voorkant bezig.
Wayang Kulit festival II
In ieder epos zijn meerdere grote oorlogen die uitgevochten worden zoals in dit fragment. Het orkest heeft daarbij ook een foley-functie.
Gamelan lessen van meester Mas Sudaryanto
De lessen van Mas Sudaryanto zijn ongelooflijk. De Javaanse Gamelan is zo rijk; de vormen, de instrumenten, de verschillende technieken om de instrumenten te bespelen, de liedstructuren.
De Saron, de Penong, Bonag, Gong, gender, Kendhang, rebab, Citer, Gambang, Suling.. deze instrumenten hebben allemaal hun specifieke speeltechnieken. Mas Sudar bespeelt ze allemaal op zeer hoog niveau. De instrumenten lijken aan zijn lichaam vast gegroeid, hij bespeelt ze soepel en met zoveel gratie.. In zijn spel hoor ik de eeuwenoude doorgegeven ziel van de Gamelan..
Al tijdens de lessen wordt duidelijk dat we in essentie dezelfde muzikale opvatting hebben, de manier waarop mas Sudar omgaat met muziek herken in van de jazz lessen van de leraren die ik gehad heb, Koos van der Sluis, Jarmo Hoogendijk, Clark Terry. Een bepaald gemak en vanzelfsprekendheid maar tegelijk humble en met respect. Los en anarchistisch, maar met grote virtuositeit en kennis.
Gamelan technieken
Mas Sudar playing Citer
Bonang
x
Suling
De repetities, het experiment
Beiden associërend op een tekening, componeren mas Sudar en ik ter plekke terwijl we repeteren.
filmpjes experiment schetsen
Tussenkopje (h4)
Free impro’s to search
We gebruikten ook vrije improvisatie sessies om materiaal te vinden, hier met flugel en slenthem.
Javanese & english
Twee soorten zang (Javaans/Engels) in twee verschillende stemmingen (pelog en westers).
Masterclasses ISI and AKN (Jogja)
Op de universiteiten ISI en AKN gaven we met de gamelan group een masterclass over het creatieve proces. Over hoe Gamelan muziek te combineren met andere muziekstijlen. Hoe te creëren vanuit het niets, wie neemt het initiatief en op welke manier?
Op de foto hiernaast staan we tussen de studenten van AKN waar mas Wely, de fantastische Gamelan speler die zowel bij de lessen, als het experiment, de repetities en de voorstelling meespeelde, doceert. (4e van rechts boven met zijn vingers vlinders makend)
ISI masterclass
Tekening als inspiratiebron
Het werken vanuit een getekend verhaal als uitgangspunt (in plaats van een muzikaal idee vanuit één van de makers) zorgt voor een open vorm.
Vragen
Mas Sudar en ik geven om de beurt antwoord op de vragen van de studenten
Foley
Met rijst in een open bass drum verklanken we de zee die weer de basis is voor de compositie, waarbij de dynamiek van de golven de dynamiek van de muziek bepaalt.
De voorstelling: Lelana Lumantar Aksa
Een muzikale zoektocht door tijd en ruimte. Een reis door de ogen van een man die in de 21e eeuw in Nederland in de spiegel kijkt, naar de ogen van een vrouw in Indonesië die in de 19e eeuw in de rivier kijkt. Via de ogen van de tijgers van Sumatra, langs brandende vulkanen van Java, brandende geliefden, verwoestende oorlogen en magische rituelen, via gamelan en jazzmuziek wordt een nieuw verhaal op een nieuwe manier verteld.
Dit samenwerkingsprogramma is het resultaat van een reis met muzikanten met diverse achtergronden, verenigd in de geest van het creëren van schoonheid, het overstijgen van grenzen, culturen en talen.
Gelijkgestemde gamelanmeester Sudaryanto en jazzmusicus en componist Eef van Breen bundelen hun krachten. Eef componeert nieuwe muziek om een nieuw verhaal te vertellen. De muziek is gebaseerd op de traditie van de gamelan en jazz en westerse klassieke compositietechnieken. Met behulp van een volledige gamelan set uitgevoerd door vijf fantastische gamelanmuzikanten, een jazzgitarist en een jazztrompettist en zanger:
mas Eef van Breen (o.a. zang, trompet, bugel, foley), mas Sudaryanto (o.a. zang, suling citer, rebab, kendhang), mas Gangeng Yudana (o.a. elektrische gitaar), mas Welly Hendratmoko (o.a. gender, slenthem, kendhang), mas Tredybombom (o.a. Slompret, Sarunai, gender, slenthem, bonang), Mas M Nurjati Satya Gusti (Gombloh) (o.a. gongs)
Voorstelling foto’s
30 olielampen
Mas Sudar
Een echt bos op de achtergond
Voorstelling recensies
resencie KR Jogja
“The musical performance was an exploration of experimental music that combined the work of composer Eef van Breen (Netherlands) with the distinctive nuances of the gamelan music group Gayam16 (Yogyakarta) with musicians Sudaryanto, Welly Hendratmoko, Tredybombom and Gombloh, and guitarist Ganggeng Yudana (Solo). “The music presented the results of a journey together with musicians from various backgrounds. The audience was invited to feel a harmony that transcends boundaries, cultures, and languages. Through collaborative work, Eef and Gayam 16 tried to emphasize a fresh musical exploration with the sounds of gamelan, jazz, and foley” (click on link for on line review in Bahasa Indonesia)
Recensie Linkar Jogja
Recensie Impessa.id
Lelana Lumantar Aksa presents a unique experience for the audience, presenting harmony between modern and traditional music through a fresh and innovative experimental approach. By combining the strengths of all the musicians, putting their talents under intense pressure for several weeks to tell a new, evocative story with the sounds of gamelan, jazz, and foley. In the story, they travel through a mirror across time and space, from the Netherlands, to Sumatra and Java. On their journey, they encounter tigers, volcanoes, and wild jungle oceans.
The collaboration is expected to open up new perspectives on how cross-cultural music can synergize and create something inspiring.
For art, music, and culture lovers, the experimental musical collaboration was a deeply memorable moment.
Ontmoeting met de viceminister van cultuur: Giring
De viceminister van Cultuur in Indonesië bezocht Gayam 16 om te zien wat er vandaag de dag leeft in de kunstwereld.
Het is heel bijzonder dat hij ook de echte underground kunstscene bezoekt, niet alleen de grote, gevestigde instanties. Voor het eerst sinds de oprichting van de Republiek Indonesië heeft de minister van Kunst een eigen afdeling.
Op de foto links vertel ik hem over onze werkwijze, over hoe we traditionele Javaanse gamelan versmelten met mijn eigen idioom, dat weer een versmelting is van Jazzmuziek, klassieke muziek en foley geluiden.
Masterclasses UPH conservatorium Jakarta
In UPH met mijn vriend bassist Indrawan Tjhin (die ik nog ken van het conservatorium in Den Haag). Hier gaf ik masterclasses improvisatie, compositie en het gebruik van live foley bij concerten.
I
Linkje kun je plaatsen
Foto’s masterclasses UPH Jakarta
Compositie klas
Opnameklas UPH
Opname
Het opnemen van een compositie van of Mas Indra met studenten van het UPH en een paar fantastische Indonesische musici tijdens de opname les.
Bali; Dewa Alit
In Bali heb ik veel tijd doorgebracht met Mas Dewa Alit (foto met wit T-shirt). We brachten tijd door in zijn zelf ontworpen Gamelan ruimte bij hem huis, omringd door schilderijen die hij ook zelf had geschilderd. Na het luisteren naar zijn magische muziek die werd gerepeteerd door jonge, enthousiaste muzikanten praatten we over het leven op Bali, religie, rituelen en muziek. Mas Dewa is een echte kunstenaar, compromisloos zoekt hij naar nieuwe klanken. De jonge muzikanten oefenen wekelijks drie uur, het zal ze een jaar kosten om het stuk onder de knie te krijgen. Uiteindelijk zal het worden opgenomen. Het zal nooit op tournee gaan, want de muziek is geschreven voor een Gamelan set die speciaal voor deze compositie is gestemd. Na de opname zal Dewa de set opnieuw stemmen, dus deze stemming zal hierna nooit meer live te horen zijn.
CLICK op de foto om naar de website van Dewa en zijn groep te gaan om zijn prachtige albums te bestellen!
Dewa Alit’s Gamelan salukat
Dewa’s verhaal
Een repetitie bij Dewa van zijn nieuwe muziek, met zijn eigen groep. Al deze musici zijn door Dewa opgeleid, vanaf dat ze tussen de 7 en 10 jaar oud waren. Nu hebben ze allemaal gezinnen en leiden ze hun eigen Gamelan groepen waarmee ze in de tempels in Bali spelen. Maar iedere week komen ze naar Dewa om zijn nieuwe muziek te spelen, en meestal is er geen publiek. Ze applaudiseren voor elkaar omdat ze zo van Dewa en van zijn muziek houden, voor het samenzijn en voor de trilling in de lucht. Het is een grote familie.
Nieuwe muziek
Dewa speelt vanaf kinds af aan in de tempels. Hij is een beroemdheid in Bali, maar schrijft nu vooral nieuwe muziek voor zijn eigen gestemde Gamelan. Hij is een pionier die de Gamelan een stap verder brengt. In de tempels spelen ze vooral traditionele Gamelan muziek, dus is zijn muziek bijna nooit live te horen. Maar op deze manier wordt de muziek tóch in de wereld gebracht!
!
Wat een waanzinnige muziek is dit!
Re-enactment van het dorpse leven
Iedereen op het podium komt uit hetzelfde dorp, en het publiek zelf ook! De dochter van Dewa Alit is een van de dansers en zijn broers bespelen de khendang (drum). De danser in het grote dier Barong Keket is de beste van zijn generatie, eigenlijk zijn alle muzikanten fantastisch. De jonge kinderen staan achterin de zaal de choreografiën al te leren. Tijdens een van de scènes waarin de dansers een Balinese trancedans naspelen en doen alsof ze zichzelf met een kruis steken, barst het hele publiek in een hysterisch gelach uit. Toen ik vroeg waarom, vertelden ze dat ze iedereen op één podium zo goed kenden, omdat ze uit één dorp kwamen, dus het was grappig om elkaar in zo’n andere context te zien. Ik heb de hele voorstelling met open mond van verbazing bekeken.
I
Een waanzinnige danseres is net klaar en kijkt nog even naar de anderen voordat ze naar huis gaat..
filmfragmenten
Van generatie op generatie
Dit kleine meisje dans alle choreografiën van de danseressen in de voorstelling al mee!
Barong
De danser in de Barong is een van de beste van zijn generatie. Hij stond een half uur voor hij op moest al aan de kant te wachten in de Barong, die hij met zijn hele lichaam liet ademen..een dreigende ademhaling, zo briljant dat de Barong als echt tot leven kwam.
Kecak als pokerscene
Met een beetje spot voeren de Kendang spelers een scène op waarbij ze een soort pokerspel spelen met de ritmes van de Kecak als uitgangspunt
Calorang
Een Colorang optreden in de tempel Pura Penataran Sasih in Pejeng.
Alle dorpelingen zien er op hun mooist uit, met de meest fantastische sarongs. Na de introductie van de Barong, met zijn schichtige bewegingen, begint het enorm te stormen en te regenen. In no time is de hele set; alle gamelaninstrumenten, het geluid en het licht verplaatst door stoere gasten met kretek sigaretten in hun mondhoeken. Dan gaat de voorstelling verder; een bizarre combinatie van stand up comedy, waar iedereen non-stop om giert van de lach, de meest betoverende Gamelan, zang en dans..
het begon om 20.00 en stopte pas om 2 uur in de nacht en al die tijd was de tempel omringd door warungs met de heerlijkste gerechten…
filmpjes van de Calorang voorstelling
Betoverd
inloop
Het Gamelan orkest speelt lang van tevoren, en brengt de mensen in de juiste stemming. Het hele dorp druppelt binnen in de mooiste kleding.
Barong
Mede mogelijk gemaakt door het FPK en Marinus Plantema Foundation
